dedeefendi
New member
İsviçre şirketi IQAir tarafından derlenen hava kalitesi verilerine göre, geçen yıl 134 ülke ve bölgeden yalnızca 10'u, yaygın hava kirliliğine ilişkin Dünya Sağlık Örgütü standartlarını karşıladı.
Üzerinde çalışılan kirliliğe partikül madde veya PM2.5 adı veriliyor çünkü boyutu 2,5 mikrometreden küçük, yani kan dolaşımına girebilecek kadar küçük katı partiküller içeriyor. PM2.5 hava kirliliğinin en ölümcül şeklidir ve her yıl milyonlarca erken ölüme neden olur.
IQAir'in Kuzey Amerika bölümü CEO'su Glory Dolphin Hammes, “Hava kirliliği ve iklim değişikliğinin suçlusu aynı, fosil yakıtlar” dedi.
Dünya Sağlık Örgütü, insanların bir yıl boyunca metreküp hava başına ortalama 5 mikrogramdan fazla partikül madde solumaması gerektiğine dair bir kılavuz belirledi. ABD Çevre Koruma Ajansı yakın zamanda standardının metreküp başına 12 mikrogramdan 9 mikrograma kadar sıkılaştırılmasını önerdi.
Dünya Sağlık Örgütü kurallarına uyan birkaç temiz hava cenneti çoğunlukla adaların yanı sıra Avustralya ve kuzey Avrupa ülkeleri Finlandiya ve Estonya'dır. İnsan nüfusunun büyük çoğunluğunun yaşadığı, başarılı olamayan ülkelerden en kötü hava kalitesine sahip ülkeler öncelikle Asya ve Afrika'daydı.
En kirli havanın olduğu yer
IQAir'in 2023 sıralamasında en kirli dört ülke (Bangladeş, Pakistan, Hindistan ve Tacikistan) Güney ve Orta Asya'da yer alıyor.
Bölgedeki şehirlerin neredeyse üçte birindeki hava kalitesi sensörleri, WHO kılavuzunun 10 katından fazla ince toz konsantrasyonları bildirdi. Raporun yazarları, bu oranın “diğer tüm bölgelerden çok daha yüksek” olduğunu yazdı.
Araştırmacılar, bölgedeki kirliliğin ana nedenleri arasında araç trafiğinin, kömürün ve özellikle tuğla fırınlarından kaynaklanan endüstriyel emisyonların olduğuna dikkat çekti. Mahsul atıklarını mevsimsel olarak yakan çiftçilerin yanı sıra ısınma ve yemek pişirmek için odun ve gübre yakan haneler de soruna katkıda bulunuyor.
Çin son kazanımlarını tersine çevirdi
2023'teki dikkate değer değişiklik, en az beş yıllık iyileşmenin ardından Çin'deki hava kirliliğinin 2022'ye kıyasla yüzde 6,3 oranında artmasıydı. Pekin geçen yıl PM2,5 kirliliğinde yüzde 14'lük bir artış kaydetti.
Ulusal hükümet 2014 yılında “kirliliğe karşı savaş” ilan etti ve o zamandan bu yana ilerleme kaydetti. Ancak Çin'de PM2.5 kirliliğindeki en keskin düşüş, koronavirüs pandemisinin ülkenin ekonomik faaliyetinin çoğunu yavaşlamaya veya kapanmaya zorladığı 2020 yılında meydana geldi. Bayan Dolphin Hammes geçen yılki toparlanmayı ekonominin yeniden açılmasına bağladı.
Ve zorluklar devam ediyor: Çin'deki 11 şehir, geçen yıl WHO yönergelerini 10 kat veya daha fazla aşan hava kirliliği seviyelerini bildirdi. En kötüsü Hotan, Sincan'dı.
Verilerdeki önemli boşluklar
IQAir araştırmacıları 134 ülke, bölge ve tartışmalı bölgedeki 30.000'den fazla hava kalitesi izleme istasyonu ve sensöründen gelen verileri analiz ediyor. Bu izleme istasyonlarından bazıları devlet kurumları tarafından işletilirken, diğerleri kar amacı gütmeyen kuruluşlar, okullar, özel şirketler ve vatandaş bilim insanları tarafından izlenmektedir.
Uydu verilerinin Dünya üzerindeki en yüksek hava kirliliği düzeylerinden bazılarını gösterdiği bölgeler de dahil olmak üzere, Afrika ve Orta Doğu'da yer seviyesinde hava kalitesinin izlenmesinde büyük boşluklar var.
Bayan Dolphin Hammes, IQAir önümüzdeki yıllarda daha fazla şehir ve ülkeden veri eklemeye çalışırken, “ölçümlerimiz açısından en kötüsü henüz gelmemiş olabilir” dedi.
Orman yangını dumanı: büyüyen bir sorun
Kuzey Amerika dünyanın en temiz bölgelerinden biri olmasına rağmen, 2023'teki orman yangınları, Almanya'nın yaklaşık yarısı kadar bir alan olan Kanada ormanlarının yüzde dördünü yaktı ve hava kalitesini önemli ölçüde etkiledi.
Tipik olarak, Kuzey Amerika'daki en kirli şehirlerin listesine Amerika Birleşik Devletleri hakimdir. Ancak geçen yıl, ilk 13 sıranın tamamı, çoğu Alberta'da olmak üzere Kanada şehirlerine gitti.
Amerika Birleşik Devletleri'nde Yukarı Ortabatı ve Orta Atlantik eyaletlerindeki şehirler de sınır boyunca yayılan orman yangını dumanından kaynaklanan önemli düzeyde PM2.5 kirliliğine maruz kaldı.
Kısa süreli maruz kalma riskleri
İnsanların sağlığına zarar veren yalnızca hava kirliliğine kronik olarak maruz kalmak değildir.
Çok genç ve yaşlılar gibi savunmasız kişiler veya altta yatan sağlık sorunları olan kişiler için, yalnızca birkaç saat veya gün içinde büyük miktarda partikül maddenin solunması bazen ölümcül olabilir. The Lancet Planetary Health'de yayınlanan yakın tarihli küresel bir araştırmaya göre, yılda yaklaşık 1 milyon erken ölüm, kısa vadeli PM2,5 maruziyetine bağlanabilir.
Sorun Doğu ve Güney Asya ile Batı Afrika'da en kötü durumda.
Avustralya'nın Melbourne kentindeki Monash Üniversitesi'nden profesör ve çalışmanın yazarlarından biri olan Yuming Guo, kısa vadeli riskleri hesaba katmazsak, “hava kirliliğinin ölüm riskini hafife alabiliriz” dedi.
ABD'de eşitsizlikler artıyor
Hava kirliliği ve bunun sağlık üzerindeki etkileri ülkeler arasında eşit şekilde dağılmamaktadır.
Amerika Birleşik Devletleri'ndeki hava kalitesi, 1970'lerdeki Temiz Hava Yasası'ndan bu yana genel olarak iyileşti. Son on yılda, PM2.5'e maruz kalmaktan kaynaklanan erken ölümlerin sayısı, 2010'da yaklaşık 69.000 iken 2019'da yaklaşık 49.400'e düştü.
Ancak bazı topluluklarda ilerleme diğerlerine göre daha hızlı olmuştur. Bu ay yayınlanan ulusal bir araştırmaya göre, hava kirliliğinden kaynaklanan ölümlerdeki ırksal ve etnik eşitsizlikler son yıllarda arttı.
Amerika Birleşik Devletleri'nde en az beyaz sakinin bulunduğu nüfus sayımlarında, en fazla beyaz sakinin bulunduğu bölgelere kıyasla PM2.5'e bağlı ölüm oranları yaklaşık yüzde 32 daha yüksek. Kişi başına düşen ölümlerdeki bu eşitsizlik 2010 ile 2019 arasında yüzde 16 arttı.
Araştırmada ırk ve etnik köken ayrı ayrı incelendi ve nüfus sayımlarında en çok ve en az Hispanik sakinin bulunduğu yerler arasındaki farkın yüzde 40 oranında daha da büyüdüğü ortaya çıktı.
IQAir sıralamasında ABD, diğer birçok ülkeden önemli ölçüde daha iyi performans gösteriyor. Ancak George Washington Üniversitesi'nden araştırmacı ve Çevre Sağlığı Perspektifleri dergisinde yayınlanan eşitsizlikler makalesinin baş yazarı Gaige Kerr, daha derin araştırmalar hava kalitesinin hala bir sorun olduğunu gösterdiğini söyledi. “Daha yapılacak çok şey var” dedi.
Dr. Kerr'in araştırması, ölüm oranlarının en yüksek olduğu yerlerin petrokimya ve imalat endüstrilerinin hakim olduğu Körfez Kıyısı ve Ohio Nehri Vadisi olduğunu gösterdi. Ayrıca araştırmacıların, özellikle batı eyaletlerinde 2016'dan itibaren PM2.5'e bağlı ölümlerde, muhtemelen artan orman yangınları nedeniyle hafif bir artış bulduğunu belirtti.
Üzerinde çalışılan kirliliğe partikül madde veya PM2.5 adı veriliyor çünkü boyutu 2,5 mikrometreden küçük, yani kan dolaşımına girebilecek kadar küçük katı partiküller içeriyor. PM2.5 hava kirliliğinin en ölümcül şeklidir ve her yıl milyonlarca erken ölüme neden olur.
IQAir'in Kuzey Amerika bölümü CEO'su Glory Dolphin Hammes, “Hava kirliliği ve iklim değişikliğinin suçlusu aynı, fosil yakıtlar” dedi.
Dünya Sağlık Örgütü, insanların bir yıl boyunca metreküp hava başına ortalama 5 mikrogramdan fazla partikül madde solumaması gerektiğine dair bir kılavuz belirledi. ABD Çevre Koruma Ajansı yakın zamanda standardının metreküp başına 12 mikrogramdan 9 mikrograma kadar sıkılaştırılmasını önerdi.
Dünya Sağlık Örgütü kurallarına uyan birkaç temiz hava cenneti çoğunlukla adaların yanı sıra Avustralya ve kuzey Avrupa ülkeleri Finlandiya ve Estonya'dır. İnsan nüfusunun büyük çoğunluğunun yaşadığı, başarılı olamayan ülkelerden en kötü hava kalitesine sahip ülkeler öncelikle Asya ve Afrika'daydı.
En kirli havanın olduğu yer
IQAir'in 2023 sıralamasında en kirli dört ülke (Bangladeş, Pakistan, Hindistan ve Tacikistan) Güney ve Orta Asya'da yer alıyor.
Bölgedeki şehirlerin neredeyse üçte birindeki hava kalitesi sensörleri, WHO kılavuzunun 10 katından fazla ince toz konsantrasyonları bildirdi. Raporun yazarları, bu oranın “diğer tüm bölgelerden çok daha yüksek” olduğunu yazdı.
Araştırmacılar, bölgedeki kirliliğin ana nedenleri arasında araç trafiğinin, kömürün ve özellikle tuğla fırınlarından kaynaklanan endüstriyel emisyonların olduğuna dikkat çekti. Mahsul atıklarını mevsimsel olarak yakan çiftçilerin yanı sıra ısınma ve yemek pişirmek için odun ve gübre yakan haneler de soruna katkıda bulunuyor.
Çin son kazanımlarını tersine çevirdi
2023'teki dikkate değer değişiklik, en az beş yıllık iyileşmenin ardından Çin'deki hava kirliliğinin 2022'ye kıyasla yüzde 6,3 oranında artmasıydı. Pekin geçen yıl PM2,5 kirliliğinde yüzde 14'lük bir artış kaydetti.
Ulusal hükümet 2014 yılında “kirliliğe karşı savaş” ilan etti ve o zamandan bu yana ilerleme kaydetti. Ancak Çin'de PM2.5 kirliliğindeki en keskin düşüş, koronavirüs pandemisinin ülkenin ekonomik faaliyetinin çoğunu yavaşlamaya veya kapanmaya zorladığı 2020 yılında meydana geldi. Bayan Dolphin Hammes geçen yılki toparlanmayı ekonominin yeniden açılmasına bağladı.
Ve zorluklar devam ediyor: Çin'deki 11 şehir, geçen yıl WHO yönergelerini 10 kat veya daha fazla aşan hava kirliliği seviyelerini bildirdi. En kötüsü Hotan, Sincan'dı.
Verilerdeki önemli boşluklar
IQAir araştırmacıları 134 ülke, bölge ve tartışmalı bölgedeki 30.000'den fazla hava kalitesi izleme istasyonu ve sensöründen gelen verileri analiz ediyor. Bu izleme istasyonlarından bazıları devlet kurumları tarafından işletilirken, diğerleri kar amacı gütmeyen kuruluşlar, okullar, özel şirketler ve vatandaş bilim insanları tarafından izlenmektedir.
Uydu verilerinin Dünya üzerindeki en yüksek hava kirliliği düzeylerinden bazılarını gösterdiği bölgeler de dahil olmak üzere, Afrika ve Orta Doğu'da yer seviyesinde hava kalitesinin izlenmesinde büyük boşluklar var.
Bayan Dolphin Hammes, IQAir önümüzdeki yıllarda daha fazla şehir ve ülkeden veri eklemeye çalışırken, “ölçümlerimiz açısından en kötüsü henüz gelmemiş olabilir” dedi.
Orman yangını dumanı: büyüyen bir sorun
Kuzey Amerika dünyanın en temiz bölgelerinden biri olmasına rağmen, 2023'teki orman yangınları, Almanya'nın yaklaşık yarısı kadar bir alan olan Kanada ormanlarının yüzde dördünü yaktı ve hava kalitesini önemli ölçüde etkiledi.
Tipik olarak, Kuzey Amerika'daki en kirli şehirlerin listesine Amerika Birleşik Devletleri hakimdir. Ancak geçen yıl, ilk 13 sıranın tamamı, çoğu Alberta'da olmak üzere Kanada şehirlerine gitti.
Amerika Birleşik Devletleri'nde Yukarı Ortabatı ve Orta Atlantik eyaletlerindeki şehirler de sınır boyunca yayılan orman yangını dumanından kaynaklanan önemli düzeyde PM2.5 kirliliğine maruz kaldı.
Kısa süreli maruz kalma riskleri
İnsanların sağlığına zarar veren yalnızca hava kirliliğine kronik olarak maruz kalmak değildir.
Çok genç ve yaşlılar gibi savunmasız kişiler veya altta yatan sağlık sorunları olan kişiler için, yalnızca birkaç saat veya gün içinde büyük miktarda partikül maddenin solunması bazen ölümcül olabilir. The Lancet Planetary Health'de yayınlanan yakın tarihli küresel bir araştırmaya göre, yılda yaklaşık 1 milyon erken ölüm, kısa vadeli PM2,5 maruziyetine bağlanabilir.
Sorun Doğu ve Güney Asya ile Batı Afrika'da en kötü durumda.
Avustralya'nın Melbourne kentindeki Monash Üniversitesi'nden profesör ve çalışmanın yazarlarından biri olan Yuming Guo, kısa vadeli riskleri hesaba katmazsak, “hava kirliliğinin ölüm riskini hafife alabiliriz” dedi.
ABD'de eşitsizlikler artıyor
Hava kirliliği ve bunun sağlık üzerindeki etkileri ülkeler arasında eşit şekilde dağılmamaktadır.
Amerika Birleşik Devletleri'ndeki hava kalitesi, 1970'lerdeki Temiz Hava Yasası'ndan bu yana genel olarak iyileşti. Son on yılda, PM2.5'e maruz kalmaktan kaynaklanan erken ölümlerin sayısı, 2010'da yaklaşık 69.000 iken 2019'da yaklaşık 49.400'e düştü.
Ancak bazı topluluklarda ilerleme diğerlerine göre daha hızlı olmuştur. Bu ay yayınlanan ulusal bir araştırmaya göre, hava kirliliğinden kaynaklanan ölümlerdeki ırksal ve etnik eşitsizlikler son yıllarda arttı.
Amerika Birleşik Devletleri'nde en az beyaz sakinin bulunduğu nüfus sayımlarında, en fazla beyaz sakinin bulunduğu bölgelere kıyasla PM2.5'e bağlı ölüm oranları yaklaşık yüzde 32 daha yüksek. Kişi başına düşen ölümlerdeki bu eşitsizlik 2010 ile 2019 arasında yüzde 16 arttı.
Araştırmada ırk ve etnik köken ayrı ayrı incelendi ve nüfus sayımlarında en çok ve en az Hispanik sakinin bulunduğu yerler arasındaki farkın yüzde 40 oranında daha da büyüdüğü ortaya çıktı.
IQAir sıralamasında ABD, diğer birçok ülkeden önemli ölçüde daha iyi performans gösteriyor. Ancak George Washington Üniversitesi'nden araştırmacı ve Çevre Sağlığı Perspektifleri dergisinde yayınlanan eşitsizlikler makalesinin baş yazarı Gaige Kerr, daha derin araştırmalar hava kalitesinin hala bir sorun olduğunu gösterdiğini söyledi. “Daha yapılacak çok şey var” dedi.
Dr. Kerr'in araştırması, ölüm oranlarının en yüksek olduğu yerlerin petrokimya ve imalat endüstrilerinin hakim olduğu Körfez Kıyısı ve Ohio Nehri Vadisi olduğunu gösterdi. Ayrıca araştırmacıların, özellikle batı eyaletlerinde 2016'dan itibaren PM2.5'e bağlı ölümlerde, muhtemelen artan orman yangınları nedeniyle hafif bir artış bulduğunu belirtti.