anlatamadım
New member
Dünyamızın gelgitlerinden sorumlu olan ve canlı hayatının devamlılığında büyük rol oynayan Ay, geçmişten günümüze astronomiye meraklı olan her insanın ilgisini çekti ve çekmeye de devam ediyor. Süratli ilerleyen teknolojik gelişmeler yardımıyla de günümüzde kendisinin yüzebir daha yine ulaşabilmemizi hedefleyen projeler sonuç vermeye pek yakın.
Lakin bu içeriğimizde odaklanacağımız mevzu Ay’ın yüzebir daha tekrar ayak basmamızla değil, hâlihazırda dünyamızdan nasıl aldatıcı biçimlerde göründüğüyle ilgili olacak. Bu bağlamda Ay’ın farklı formlar aldığını söylemek yanlış olur. Çünkü kendisi büyüklüğünden de suratından da bir şey kaybetmiyor. Bu sebeple bu sorunu birtakım illüzyonların ortaya çıkardığı düşünülüyor. Artık gelin onlara birlikte bakalım.
Toplumsal medyada görmeye alıştığımız birkaç illüzyona değinelim: birinci vakit içinderda Ponzo yanılsaması
Sinema dünyasında da olağan hayatta da ufuk görüntülerine bakıldığında Ay, zirvedeki hâline bakılırsa daha büyük görünür. Bunda evvela perspektifin rol oynadığı düşünülüyor. Örnekle anlatmak gerekirse iki yanında tıpkı uzunluklarda ağaçların olduğu, dümdüz bir yol düşünün. Bu yolun ilerisine baktıkça daraldığını ve ağaçların küçüldüğünü görürsünüz.
Lakin aslında bu ağaçların tıpkı uzunlukta olduğunu, onlara yaklaştıkça bu küçük görünme durumunun ortadan kalkacağını bilirsiniz. Bu ağaçlı yolun size yakın olan kısmına ve daraldığı kısma birebir uzunlukta iki çizgi koyup onlara uzaktan bakmayı denerseniz, beyninizin size oynadığı oyunu daha rahat gorebilirsiniz. Buna Ponzo yanılsaması deniliyor.
Ay’ın ufukta büyük görünmesi, büyüklüğünü karşılaştırabileceğimiz cisimlerin yanında olmasından kaynaklanıyor olabilir mi? Sırada Ebbinghause illüzyonu var
Alman Psikolog Hermann Ebbinghause’un ortaya koyduğu bu illüzyon, tıpkı büyüklükteki iki cismin etrafına farklı büyüklükte cisimler konulduğunda, aslında başta tıpkı olan bu iki cisim içinde boyut farkı varmış üzere görünmesini kapsıyor. Üstteki görselden de anlayabileceğiniz bu durum, objeleri başımıza nasıl kaydettiğimizle ilgili diyebiliriz.
Gökdelenlerin ve yüksek binaları hâliyle başımıza ‘büyük’ formunda yazarız. Bu yapılara uzaktan baktığımızda küçük görünseler de aslında büyük olduklarını biliriz ve artlarında durup kendilerinden daha büyük görünen Ay da bu sebeple gökteki hâline nazaran ufukta daha büyükmüş üzere görünür.
Yani etrafta Ay’ın büyüklüğüyle karşılaştıracak bir şey şayet olmazsa, Ay’ı her pozisyonda birebir biçimde mi görürüz?
Buna yanlışsız diyip bu gizemi burada sonlandırmak isterdik lakin Ay’ın ufukta daha büyük göründüğünü söyleyenler yalnızca kentlerde ya da kırsal bölümlerde yaşayanlar değil. Etraflarında Ay’ı karşılaştıracak cisimlerin bulunmadığı pilotlar ve gemiciler de tıpkı sorunu bildiriyor.
Gökyüzünü aslında olduğundan fazlaca daha yakınmış üzere görüyoruz:
Öte yandan gökyüzü, aslında olduğundan fazlaca daha aşağılardaymış üzere görünür. Yani bu açıklamalara bakılırsa ‘Uzaktan gördüğümüz objeler yakınlaştıkça büyür’ kanısı başımızda yer ettiğinden ve ufuk bölgesini gökyüzünden daha uzakmış üzere algıladığımızdan bu türlü bir yanılgı oluşuyor.
Karışıklığı toplamamıza yardım edebilecek son kapımızı çalıyoruz: Yakınsak küçültme
Bu kavram maalesef Ay’ın niye ufukta daha büyük göründüğünü açıklamıyor. Ama doruktayken niye küçükmüş üzere göründüğünü anlamanıza yardımcı olabilir. Ufukta Ay’ı gördüğünüzde, uzakta ne var ise ona odaklanmış olursunuz. Bu, örnek olarak bir okyanus ise, Ay’a bakarken beynimiz okyanusun uzak noktasını da hesaba katar ve uzağa baktığımızı anlar.
Uzaktan bu türlü gördüğümüz için de “Ay büyük olmalı” diye düşünürüz. Ama uydumuz gökyüzüne çıktığında okyanus ya da dağ üzere odaklanacak bir yer olmaz. Odaklanma gerçekleşmediği için de Ay, gökyüzündeyken ufukta olduğu kadar uzak gelmez. Bu da onu olağandan daha yakın algılamamıza ve güya küçükmüş üzere görmemize sebep olur.
Bu kadar karışıklığa gerek var mıydı? Ay, Dünya’nın etrafında eliptik bir yörünge izliyorsa gezegene yakınlaştığı vakit içinderda büyüyor olamaz mı?
Teoride evet, pratikte hayır. Aslında pratik kısmında da evet, lakin Ay’ın Dünya’ya yakınlaştığı periyotlar olsa da bu vakit içinderda o kadar küçük bir büyüme gözlemlenir ki fark edilmez bile. Bu sebeple Ay’ın ufuktaki ve gökteki hâlini Dünya’ya yakınlaşmasına bağlamak pek mantıklı olmaz.
Astronomi uzmanları hâlâ Ay’ın bu türlü bir yanılgı oluşturmasının sebebinin tam olarak ne olduğu konusunda çalışmalarını sürdürüyor. Kelam konusu yanılgı durumu, tarihin eski devirlerinden beri bilim insanlarının başını karıştırıyor.
Kaynaklar: Rasyonalist, Andrew Vanden Heuvel, Sky and Telescope
Lakin bu içeriğimizde odaklanacağımız mevzu Ay’ın yüzebir daha tekrar ayak basmamızla değil, hâlihazırda dünyamızdan nasıl aldatıcı biçimlerde göründüğüyle ilgili olacak. Bu bağlamda Ay’ın farklı formlar aldığını söylemek yanlış olur. Çünkü kendisi büyüklüğünden de suratından da bir şey kaybetmiyor. Bu sebeple bu sorunu birtakım illüzyonların ortaya çıkardığı düşünülüyor. Artık gelin onlara birlikte bakalım.
Toplumsal medyada görmeye alıştığımız birkaç illüzyona değinelim: birinci vakit içinderda Ponzo yanılsaması
Sinema dünyasında da olağan hayatta da ufuk görüntülerine bakıldığında Ay, zirvedeki hâline bakılırsa daha büyük görünür. Bunda evvela perspektifin rol oynadığı düşünülüyor. Örnekle anlatmak gerekirse iki yanında tıpkı uzunluklarda ağaçların olduğu, dümdüz bir yol düşünün. Bu yolun ilerisine baktıkça daraldığını ve ağaçların küçüldüğünü görürsünüz.
Lakin aslında bu ağaçların tıpkı uzunlukta olduğunu, onlara yaklaştıkça bu küçük görünme durumunun ortadan kalkacağını bilirsiniz. Bu ağaçlı yolun size yakın olan kısmına ve daraldığı kısma birebir uzunlukta iki çizgi koyup onlara uzaktan bakmayı denerseniz, beyninizin size oynadığı oyunu daha rahat gorebilirsiniz. Buna Ponzo yanılsaması deniliyor.
Ay’ın ufukta büyük görünmesi, büyüklüğünü karşılaştırabileceğimiz cisimlerin yanında olmasından kaynaklanıyor olabilir mi? Sırada Ebbinghause illüzyonu var
Alman Psikolog Hermann Ebbinghause’un ortaya koyduğu bu illüzyon, tıpkı büyüklükteki iki cismin etrafına farklı büyüklükte cisimler konulduğunda, aslında başta tıpkı olan bu iki cisim içinde boyut farkı varmış üzere görünmesini kapsıyor. Üstteki görselden de anlayabileceğiniz bu durum, objeleri başımıza nasıl kaydettiğimizle ilgili diyebiliriz.
Gökdelenlerin ve yüksek binaları hâliyle başımıza ‘büyük’ formunda yazarız. Bu yapılara uzaktan baktığımızda küçük görünseler de aslında büyük olduklarını biliriz ve artlarında durup kendilerinden daha büyük görünen Ay da bu sebeple gökteki hâline nazaran ufukta daha büyükmüş üzere görünür.
Yani etrafta Ay’ın büyüklüğüyle karşılaştıracak bir şey şayet olmazsa, Ay’ı her pozisyonda birebir biçimde mi görürüz?
Buna yanlışsız diyip bu gizemi burada sonlandırmak isterdik lakin Ay’ın ufukta daha büyük göründüğünü söyleyenler yalnızca kentlerde ya da kırsal bölümlerde yaşayanlar değil. Etraflarında Ay’ı karşılaştıracak cisimlerin bulunmadığı pilotlar ve gemiciler de tıpkı sorunu bildiriyor.
Gökyüzünü aslında olduğundan fazlaca daha yakınmış üzere görüyoruz:
- Ayın asıl bulunduğu noktalar ve bizim algıladığımız
Öte yandan gökyüzü, aslında olduğundan fazlaca daha aşağılardaymış üzere görünür. Yani bu açıklamalara bakılırsa ‘Uzaktan gördüğümüz objeler yakınlaştıkça büyür’ kanısı başımızda yer ettiğinden ve ufuk bölgesini gökyüzünden daha uzakmış üzere algıladığımızdan bu türlü bir yanılgı oluşuyor.
Karışıklığı toplamamıza yardım edebilecek son kapımızı çalıyoruz: Yakınsak küçültme
Bu kavram maalesef Ay’ın niye ufukta daha büyük göründüğünü açıklamıyor. Ama doruktayken niye küçükmüş üzere göründüğünü anlamanıza yardımcı olabilir. Ufukta Ay’ı gördüğünüzde, uzakta ne var ise ona odaklanmış olursunuz. Bu, örnek olarak bir okyanus ise, Ay’a bakarken beynimiz okyanusun uzak noktasını da hesaba katar ve uzağa baktığımızı anlar.
Uzaktan bu türlü gördüğümüz için de “Ay büyük olmalı” diye düşünürüz. Ama uydumuz gökyüzüne çıktığında okyanus ya da dağ üzere odaklanacak bir yer olmaz. Odaklanma gerçekleşmediği için de Ay, gökyüzündeyken ufukta olduğu kadar uzak gelmez. Bu da onu olağandan daha yakın algılamamıza ve güya küçükmüş üzere görmemize sebep olur.
Bu kadar karışıklığa gerek var mıydı? Ay, Dünya’nın etrafında eliptik bir yörünge izliyorsa gezegene yakınlaştığı vakit içinderda büyüyor olamaz mı?
Teoride evet, pratikte hayır. Aslında pratik kısmında da evet, lakin Ay’ın Dünya’ya yakınlaştığı periyotlar olsa da bu vakit içinderda o kadar küçük bir büyüme gözlemlenir ki fark edilmez bile. Bu sebeple Ay’ın ufuktaki ve gökteki hâlini Dünya’ya yakınlaşmasına bağlamak pek mantıklı olmaz.
Astronomi uzmanları hâlâ Ay’ın bu türlü bir yanılgı oluşturmasının sebebinin tam olarak ne olduğu konusunda çalışmalarını sürdürüyor. Kelam konusu yanılgı durumu, tarihin eski devirlerinden beri bilim insanlarının başını karıştırıyor.
Kaynaklar: Rasyonalist, Andrew Vanden Heuvel, Sky and Telescope